تکتم بهار دوست - مراتع جنگل‌ها به‌عنوان ریه زمین ، نقش مهمی درحیات تمامی موجودات زنده ایفا می‌کنند.همچنین جلوگیری از فرسایش خاک،ذخیره آب‌های سطحی و جلوگیری از وقوع سیلاب‌ها مهم‌ترین ویژگی این دو به شمارمی رود لذا هرگونه تخریب تأثیر منفی بر اکوسیستم منطقه خواهد گذاشت.
تا چند سال پیش، بیش از نیمی از مساحت کشور ایران را مراتع تشکیل می‌داد،اما استفاده نادرست و تخریب آن سبب شده تا شاهد مرگ تدریجی مراتع در کشور باشیم.
در میان استان‌های کشور، استان فارس ازجمله مناطقی است که تا چند سال پیش دارای بهترین و بکرترین مراتع بود اما استفاده نادرست و چرای بیش‌ازحد توسط دام‌ها و آتش‌سوزی‌های پی‌درپی سبب شده تا این روزها این منابع طبیعی روزگار خوشی را سپری نکنند.
با شروع سال 1403 و اعلام زمان رسمی کوچ بهاره عشایر فارس امسال که روز پانزدهم اردیبهشت‌ماه تعیین‌شده است اما جابه‌جایی زودهنگام بنا بر گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری می‌تواند یکی از عوامل مهم تخریبی مراتع باشد.
استان فارس از 7 میلیون و 310 هزار و 731 هکتار مرتعی برخوردار است که ظرفیت چرای دام مجاز برای این مراتع نیز چهار میلیون و ۲۰۰هزار واحد دامی اعلام‌شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس در گفتگو با میهن با اشاره به دلایل تخریب مراتع این استان گفت: از عوامل تخریب مراتع استان فارس می‌توان به تغییر کاربری‌های قانونی و غیرقانونی مراتع و سایر تخریب‌های انسانی، چرای بی‌رویه و خارج از فصل دام، کمبود بارش و شرایط اقلیمی اشاره کرد.
مدیریت کوچ عشایر
حجت‌الله مرادی در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌شود از تخریب مراتع جلوگیری کرد افزود: مدیریت و کنترل پروانه چرا و جدیت در برخورد قانونی با دامداران غیرمجاز در کنار اجرای طرح‌های مرتع‌داری و عملیات بیولوژیک و بیومکانیک در راستای بهبود و اصلاح مراتع و تهیه طرح‌های تلفیقی و کاهش وابستگی معیشت دامداران به چرایی دام در مرتع می‌تواند تا حد زیادی از تخریب مراتع جلوگیری کند.
مرادی افزود: با توجه به خشک‌سالی و تغییرات اقلیمی و به دنبال آن کمبود علوفه در سطح عرصه‌های منابع، ساماندهی و مدیریت کوچ عشایر در اولویت قرار دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس با اشاره به شناسایی گلوگاه‌های کنترل دام در مسیر ایل راه های استان گفت: با استقرار گروه‌های گشت سیار از کوچ پیش از موعد دامداران غیرمجاز به مراتع استان جلوگیری می‌شود.
نقش عشایر در جلوگیری از تخریب مراتع
مرادی در ادامه به نقش و تأثیر عشایر در جلوگیری از تخریب مراتع اشاره کرد و گفت: عشایر به‌عنوان مهم‌ترین و گسترده‌ترین قشر و بهره‌برداران عرصه‌های منابع طبیعی ، بیشترین نقش در حفاظت از وضعیت موجود مراتع را ایفا می‌کنند .
وی افزود: مرتع‌داران عشایر که معیشت وزندگی آنان به‌صورت مستقیم وابسته وضعیت مراتع دارد می‌توانند بهترین نقش را در حفاظت مراتع ایفا نمایند به‌شرط اینکه با اقدامات مدیریتی ، اجازه ورود دامداران غیرمجاز به مراتع گرفته شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس ادامه داد: تسهیلات کافی به‌منظور اجرای برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در کتابچه طرح مرتع‌داری در اختیار مرتع‌داران قرار گیرد.
وی ادامه داد: اهمیت مراتع به‌عنوان منبع تولید گوشت ارگانیک ، اشتغال حدود 63 هزار خانوار روستایی و عشایر استان فارس، تأمین آب حوزه‌های آبخیز بالادست اراضی کشاورزی، تنوع ژنتیک گیاهی و جانوری به مسئولان تصمیم‌گیرنده تبیین شده تا در تأمین اعتبارات این بخش اهمیت بیشتری به خرج بدهند.
150هزار از عشایر در مسیر کوچ
مدیرکل منابع طبیعی فارس در حالی کوچ زودهنگام عشایر را عامل تخریب مراتع می‌داند که نزدیک به ۱۵۰ هزار نفر عشایر سیار در مناطق مختلف استان فارس حضور دارند که در موسم ییلاق و قشلاق در قالب ۲۶ هزار و ۷۸۰ خانوار اقدام به کوچ می‌کنند.
همان‌گونه که گفته شد برای جلوگیری از تخریب مراتع هرسال زمان کوچ عشایر از سوی اداره کل منابع طبیعی اعلام می‌شود و بر همین اساس عشایر ملزم به جابه‌جایی در زمان مقرر می‌شوند.
بااین‌حال هنوز هم برخی از عشایر هستند که زودتر از زمان تعیین‌شده اقدام به کوچ می‌کنند و آن‌طور که متولیان منابع طبیعی گفته‌اند این جابه‌جایی زودهنگام امسال هم مراتع استان فارس را تحت تأثیر قرار داده است.
عدم بارندگی در اواخر سال ۱۴۰۲
در همین رابطه مدیرکل امور عشایر فارس دلیل کوچ زودهنگام عشایر را عدم بارندگی در اواخر سال ۱۴۰۲ و تعرض روستاییان به مراتع عشایری می‌داند.
عبدالحمید کریمی دراین‌باره گفت: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های عشایر که آن‌ها را تحریک به کوچ زودهنگام می‌کند تصرف برخی مراتع توسط روستاییان برای چرای دام‌هایشان است.
وی ادامه داد: در حقیقت دامداران روستایی زودتر از موعدِ مقرر برای کوچ عشایر جهت چرای دام‌هایشان به مراتع می‌روند و عشایر علی‌رغم قرق بان‌هایی که دارند هنوز هم با این مشکل در مسیر ایل راه‌ها روبه‌رو می‌شوند و این مسئله بسترغدغه و نگرانی آن‌ها را فراهم کرده است.
وی اضافه کرد: برخی از عشایر برای اینکه مانع از چرای دام روستاییان در مسیر ایل راه‌ها شوند اقدام به کوچ زودهنگام می‌کنند، البته اکثر عشایر در زمان مقرر و طبق تقویم تعیین‌شده کوچ می‌کنند، تنها برخی از آن‌ها اقدام به جابه‌جایی زودهنگام می‌کنند که دلیل این مسئله هم عدم اطمینان آن‌ها از دست‌نخورده ماندن مراتع در مسیر ایل راه‌هاست.
کریمی خشک‌سالی و عدم بارندگی در اواخر سال ۱۴۰۲ را نیز از دیگر عواملی دانست که عشایر را مجبور به کوچ زودهنگام می‌کند و ادامه داد: گزارش‌ها دریافت شده حاکی از تعرض برخی روستاییان به حریم ایل راه‌ها و مراتعی است که در مسیر کوچ عشایر قرار دارند.
یکی دیگر از عواملی که به تخریب و از بین رفتن مراتع استان فارس می‌انجامد آتش‌سوزی است که تقریباً هرساله و در فصل گرما مراتع این استان را دچار حریق می‌کند.
خطاهای انسانی
روشن کردن آتش، اشتباه برخی از کشاورزان در بقایای گیاهان در مزرعه‌های کشاورزی است که موجب تخریب و نابودی مواد ارزشمند خاک می‌شود و از طرفی آتش زدن درختان جنگلی، بوته‌ها، بقایای گیاهی در مزرعه‌ها و باغات برابر قانون جرم محسوب می‌شود و با متخلفان نیز برخورد قانونی خواهد شد.
درواقع افزایش پوشش گیاهی و خشک شدن این گیاهان در فصل گرما خطرات زیادی برای محیط‌زیست به دلیل احتمال آتش‌سوزی به دنبال دارد که مسئولین دست اندر کارن از هم‌اکنون باید برای مقابله با آن چاره‌اندیشی کنند.
طبق آمار عامل ۹۰ درصد از کل آتش‌سوزی‌های در سال‌های گذشته به‌ویژه در ایران عامل انسانی است. سالانه ۱۵ تا ۱۶ هزار هکتار از منابع طبیعی ازجمله جنگل و مرتع کشور دچار آتش‌سوزی می‌شوند.
این موضوع باعث شده فعالان محیط‌زیست و مسئولان در حوزه منابع طبیعی نیز با برنامه‌ریزی درست و مناسب همراه بادانش و آگاهی در مورد نحوه حفاظت از مراتع و جنگل‌ها زمینه مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی در جنگل‌ها و مراتع استان فارس را فراهم کنند.
نقش مؤثر آموزش
پرواضح است که نهادینه‌سازی فرهنگ رفتار صحیح افراد و کشاورزان در عرصه‌های طبیعی و جنگلی چه برای تفریح و تفرج و یا امور کشاورزی، قطعاً بر کاهش وقوع چنین حوادثی اثرگذار است .
آمار نشان داده است آموزش درزمینهٔ مقابله با آتش‌سوزی جنگل‌ها و برگزاری کلاس‌های حریق توسط ادارات منابع طبیعی و عشایری توانسته است تا حدودی از تبعات زیان‌ها بکاهد.
نظر شما